CİRİT

Tarihsel köken olarak atlı cirit sporu ile ilgili farklı yaklaşımlar sergilense de atlı cirit sporunun özellikle Osmanlı Devleti’nde önemli bir spor olarak icra edildiği görülmektedir. Osmanlılarda bu spor askeri sınıftan oluşan bölükler arasında sıklıkla oynanmaktaydı. Osmanlı at binicileri olarak bilinen Cündiler arasında oynanan bu oyun hem savaşa hazırlık hem askerin moral ve motivasyonunu artırmak amacıyla icra edilmekteydi. Cündi birliklerinden oluşan Lahanacı ve Bamyacı olarak bilinen iki alay arasında gerçekleşen bu oyun oynandığı dönemde büyük ilgi görmekteydi. Lahanacıların harem ağalarının kara olmasından kaynaklı olarak bu adı aldığı aynı şekilde Ak ağalar olarak bilinen alayın ise Bamyacılar olarak adlandırıldığı ifade edilmektedir. Günümüze gelindiğinde Atlı cirit sporunun Geleneksel Atlı Sporlar Federasyonu bünyesinde gerek özel (Kara Cirit) gerekse resmi müsabaka şeklinde (Kurallı Cirit) icra edildiği görülmektedir.

Atlı cirit sporu bir takım sporu olarak yapılmaktadır. Bu spor yedişer kişilik iki takımın karşılıklı olarak oynandığı bir oyundur. Oyunda kullanılan materyal “cirit”dir. Etimolojik açıdan Arapça kökenli olan ve “hurma ağacının soyulmuş dalı”  anlamına gelen “cirit”e “sopa” da denilmektedir. 

Ciritbâz olarak da isimlendirilen sporcunun kullandığı ciridin çapı ortalama 2,5 cm, uzunluğu ise 100 cm civarındadır. Cirit, kullanıcısının tarz ve arzusu ekseninde farklı görsel malzemeyle donatılma özgürlük ve ayrıcalığına da sahiptir. Cirit, spor aracı olarak kullanıcıları tarafından işlenmekte ve sanatsal bir görsellik de kazanmaktadır. Bununla birlikte sporcular gömlek, yelek, pantolon, çizme ve kasktan oluşan kıyafetleri giyer. Aynı şekilde cirit atlarına ise başlık ve eğer takılır.

Ciritbâz tarafından cirit atında aranan temel özellikler ise atın boyun kırma talimlerinin iyi yapılmış olması, manevra kabiliyeti ve zamanla müziğe alışmış olmasıdır. Müziğe alışan cirit atının ritimle içinin kıpırdaması ve oyun esnasında heyecan ve isteğini kaybetmemesi gerekir. Boyun kırma işlemlerinin iyi yapılması atın manevra kabiliyetini etkileyen bir özelliktir ki dörtnala giderken ciridin atılması sonrasında atın aniden manevra yaparak geriye doğru dönmesi ve tekrar dörtnala koşması gerekebilir. Ancak cirit atlarının çoğunluğunun ıskartaya çıkan yarış atları olması nedeniyle istenilen bu özelliklerin tamamı bir atta bulunmamakta veya olgunluğa erişene kadar eğitilmediklerinden dolayı atların bazı özellikleri istenilen düzeylere ulaşamamaktadır. Ayrıca atın sağrı yüksekliği gibi tamamen ciritbâzın şahsî tercihlerine bağlı özellikler taşıması da gerekmektedir.

Anadolu-Türk menşeli olduğu da iddia edilen  cirit sporunun icra edilebilmesi noktasında gerekli olan bir diğer önemli öge ise sahadır. Oyunun icra edildiği saha 140x40 metre ölçülerine sahip yumuşak toprak zeminde oynanır. Sahanın her iki kısa kenarında 7 metre genişliğinde alay durakları ve hemen önlerinde ise 5 metre genişliğinde yasak alanlar bulunmaktadır. Yasak alanda orta çizgiye doğru uzanan 7 metrelik kesik çizgilerle gösterilen alanlar ise atış alanları olarak tanımlanmaktadır.

Atlı cirit müsabıklarında her takım yedişer erkek oyuncudan oluşmaktadır. Seyirciyi selamlayarak oyun sahasına çıkan takımlar kendi duraklarında sıralanırlar. Saha seçimi ve ilk hücum hakkı için hakem tarafından kura çekimi yapılır ve takımlar alay duraklarındaki yerlerine geçerler. Hakemin işareti ile ilk hücum hakkını elde eden takımdan bir oyuncu rakip takımın atış sahasına kadar gider rakip takımdan bir oyucunun adını yada forma numarasını söyleyerek ciridini ona doğru fırlatır ve kendi alay durağına döner. Adı ya da forma numarası söylenen oyuncu kendi alay durağında çıkarak atış sahasında elindeki ciridi rakibine fırlatır. Aynı şekilde bu sporcuya karşılıklı da rakip takımın bir oyuncusu elindeki ciridi rakibine fırlatır ve oyun bu şekilde belirtilen süre zarfında devam eder. Atılan ciritler rakibin gövdesine isabet ettirirse puan kazandırır. Bunun yanı sıra hiçbir spor türünde görülmeyen rakibini affetme davranış olarak da tanımlanan rakibinin atına çok yaklaşıp, rakibinin önünü kesip atıyormuş gibi ciridini göstererek atmayan ve "bağışlama” yapan sporcu da puan kazanır. Bununla birlikte atılan ciridi havada yakalayan sporcu da yakaladığı yere göre çeşitli puanlar kazanır. Rakip takımın alay durağına girmek, oyun sırasında attan inmek veya sporcunun ciridini elinden düşürmesi yasaktır. Bunlar olduğu taktirde takımın ceza puanı almasına neden olur.